Το στοίχημα του εξωγήινου

Αν μέχρι τον 15ο αιώνα ένας εξωγήινος παρατηρούσε τον πλανήτη μας, θα στοιχημάτιζε πως το μέλλον ανήκει στους Ανατολικούς Πολιτισμούς. Πράγματι, η σύγκριση θα ήταν συντριπτική. Μόνο το Βυζάντιο, θα αρκούσε. Τέχνες, γράμματα, νομικός πολιτισμός, ποιότητα ζωής είναι μερικά από τα στοιχεία του πολιτισμού του. Πηγαίνοντας βαθύτερα γεωγραφικά προς την Ανατολή, θα έβλεπε τους Άραβες να μεταφράζουν Αριστοτέλη, θα έβλεπε φιλόσοφους όπως τον Αβικέννα (ο οποίος επηρέασε αργότερα τον Βάκωνα και τον Θωμά τον Ακινάτη) και τον Αβερρόη που επηρέασε μεταξύ άλλων και τον Σπινόζα. Ακόμη βαθύτερα ανατολικά, οι Κινέζοι γνώριζαν την πυξίδα, το χαρτί, την τυπογραφία, την πυρίτιδα.

Την ίδια εποχή, η Ευρώπη, η Δύση, βούλιαζε στη βαρβαρότητα, στους θρησκευτικούς πολέμους, στην αμάθεια, με τις μεγάλες πόλεις της να βρωμούν και να ζέχνουν.

Και κάπου εκεί, τον 15ο αιώνα, η πλάστιγγα γέρνει αλλιώς. Η Δύση, με πρώτη την Αγγλία, βγαίνει μπροστά και ταυτόχρονα η Ανατολή πισωγυρίζει. Στην πρώτη ανοίγουν οι κοινωνικοί και οικονομικοί θεσμοί και παράλληλα κλείνουν στη δεύτερη. Τα φαινόμενα αυτά ανατροφοδοτούνταν ωθώντας περισσότερο προς τα μπρος τους πρώτους και καθηλώνοντας περισσότερο τους δεύτερους.

Η χρήση της πυρίτιδας στη Δύση έφερε τα πυροβόλα όπλα, βάζοντας τέλος στον ιπποτισμό. Πράγματι, οι ιππότες αχρηστεύτηκαν, αφού ένα βλήμα από ένα όπλο που μπορούσε να το χειριστεί και ένα παιδί ακόμα με ελάχιστη εκπαίδευση, μπορούσε να διαπεράσει την πανοπλία. Η εξαφάνιση των ιπποτών και της εξουσίας τους, έφερε νέες πολιτειακές μορφές. Η τυπογραφία πάλι, έκανε όλο και πιο προσιτή τη γνώση σε όλο και περισσότερο κόσμο ανοίγοντας το δρόμο στην Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό. Σημαντικός παράγοντας επίσης, ήταν και η προτεσταντική ηθική που κυριάρχησε σε πολλές κοινωνίες, γεννώντας και τον Καπιταλισμό.

Τον 17ο αιώνα, τον εξωγήινο θα άρχιζε να τον τρώει η αμφιβολία.

Ακολούθησαν οι μεγάλες ανακαλύψεις και εξερευνήσεις που με τη σειρά τους οδήγησαν στην αποικιοκρατία φέρνοντας πρωτοφανή πλούτο ενώ η ανακάλυψη της ατμομηχανής πυροδότησε τη βιομηχανική επανάσταση που άλλαξε τη μορφή του κόσμου για πάντα.

Τον 18ο αιώνα, ο εξωγήινος θα απελπιζόταν.

Η εμφάνιση της αστικής τάξης, συνέπεια όλων των παραπάνω, ώθησε ακόμη περισσότερο τη Δύση προς την πρόοδο ξαναανακαλύπτοντας τη Δημοκρατία στις Η.Π.Α.

Όλα αυτά βεβαίως, γεννήθηκαν οδυνηρά με πολύ πόνο, δάκρυ και αίμα – όπως και κάθε γέννα – και με εκμετάλλευση ολόκληρων λαών. Η Γαλλική Επανάσταση έφερε την αστική τάξη στο προσκήνιο μετά από λουτρό αίματος, η εκβιομηχάνιση της Αμερικής για να γίνει χρειάστηκε ένας εμφύλιος ενώ αυτή της Ρωσίας περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα, έγινε μέσα από την Οκτωβριανή Επανάσταση με παγκόσμιο αντίκτυπο. Η Δύση είχε αποκτήσει τεράστια δυναμική και η Ανατολή κατάντησε υποταχτικός της.

Τον 19ο αιώνα, ο τζογαδόρος εξωγήινος έκλαιγε τα λεφτά του.

Η ίδια δυναμική συνεχίστηκε και στον 20ο αιώνα. Συνδικαλισμός, γυναικεία χειραφέτηση, ανθρώπινα δικαιώματα, κατάργηση παιδικής εργασίας, ελευθεροτυπία και πολλά άλλα, έκαναν τη Δύση το καλύτερο μέρος να ζει κανείς. Ναι, όλα αυτά κατακτήθηκαν οδυνηρά και με αγώνες – αλλά εμπεδώθηκαν και τα θεωρούμε δεδομένα. Έτσι, μέχρι και τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, μόνο η Ευρώπη δημιουργούσε τη μισή παγκόσμια παραγωγή.

Ώσπου, η πλάστιγγα άρχισε - αναπαίσθητα στην αρχή - να γέρνει. Το 1980 η Ευρώπη κατείχε το 25% της παγκόσμιας παραγωγής. Σήμερα παράγει το 19% και σε λίγα χρόνια το ποσοστό θα πέσει στο 7%.

Αν κανείς σκεφτόταν να αγοράσει τηλεόραση ή αυτοκίνητο πριν από 40 μόλις χρόνια, τι επιλογές είχε πέρα από ευρωπαϊκά – ή εν γένει δυτικά – προϊόντα; Philips, Grundig, Telefunken, Austin, Fiat, Renault, για να μην αναφέρουμε τις «δικές μας» εταιρείες Izola -Eskimo ή Fox Mebea - πικρή ιστορία με την πρώτη εταιρεία να κλείνει όταν αντιπρόεδρός της ήταν σημερινός υποψήφιος σωτήρας, πρόεδρος κόμματος, ο οποίος γλίτωσε τη βάσανο της δίκης για την πτώχευση της εταιρείας αφού η τότε Βουλή δεν ήρε την ασυλία του. Βλέπετε, η Izola δεν παρήγαγε ψεκαστήρες.

Σήμερα όμως, τα κορεάτικα αυτοκίνητα και οι ηλεκτρονικές συσκευές έχουν κατακλύσει τον κόσμο ενώ πολύ σύντομα έπονται τα κινέζικα, τα μαλαισιανά, τα ινδικά. Σε όποιον φαίνεται αστείο, ας σκεφτεί πως οι Ευρωπαίοι χλεύαζαν τη Yamaha όταν αποφάσισε να κατασκευάσει κινητήρες.

Ρίξτε μια ματιά στις συσκευές σας ή στα οχήματά σας. Εάν δεν φέρνουν επάνω τους την «ανατολική» φίρμα, θα έχουν τουλάχιστον κατασκευαστεί στην Ανατολή. Ο υπολογιστής τον οποίο ταλαιπωρώ γράφοντας αυτό το κείμενο, αποτελείται από εξαρτήματα σχεδιασμένα στη Δύση, κατασκευασμένα στην Ανατολή. Βγήκαν ήδη όμως «γνήσιοι» κινέζικοι υπολογιστές, οι γνωστοί Lenovo.

Θα αντιτείνει κανείς, πως είναι φυσικό να είναι έτσι, αφού εκεί έχουν ημερομίσθια του ενός ευρώ, ανύπαρκτα εργασιακά δικαιώματα, κτηνώδεις συνθήκες εργασίας.

Μα και στην Ευρώπη, έτσι ήταν. Παιδική εργασία στα εργοστάσια της Αγγλίας, άγρια εκμετάλλευση, Η όλη κατάσταση απεικονίζεται γλαφυρά στα έργα του Ουγκώ και του Ντίκενς – τους αναφέρω έτσι, πρόχειρα. Θα δημιουργηθεί και στην Ανατολή όμως μια αστική τάξη και επειδή τα μεγέθη είναι κολοσσιαία, αυτή θα έχει αριθμητικά το πλήθος της μισής Ευρώπης.

Η σημερινή κρίση της Ευρώπης αλλά και ολόκληρης της Δύσης, δείχνει τη μετατόπιση της πλάστιγγας. Οι «ανατολικοί» μας θεωρούν γερασμένους – και είμαστε. Είμαστε γερασμένοι δημογραφικά, οικονομικά, πολιτισμικά.

Αρχές του 21ου αιώνα ο φίλος μας ο εξωγήινος, αρχίζει ξανά να ελπίζει.

Η πατρίδα μας δυστυχώς, δεν αξιώθηκε να δει κανένα από τα δώρα που επιφύλαξε η Ιστορία στη Δύση. Λέμε σαν εύκολη απάντηση πως φταίει η Τουρκοκρατία. Ναι, σαφώς και είναι έτσι αλλά πρέπει να έχουμε κατά νου πως το βασικό μας έλλειμμα είναι πως ακριβώς εξ αιτίας της, δεν περάσαμε ποτέ Διαφωτισμό. Από εκεί ξεκινούν τα δικά μας δεινά (αλλά και των… Τούρκων).

Ισχυρό παράδειγμα, η έναρξη της Επανάστασης του 1821. Η ιδέα ήρθε από τη Δύση. Ποιοι ήταν οι πρωτεργάτες, οι «ηθικοί αυτουργοί»; Άνθρωποι που επηρεάστηκαν από την Ευρώπη και τα προτάγματα του Διαφωτισμού: Ο Κοραής από τη Γαλλία, ο Ρήγας όταν έφυγε κυνηγημένος στην Ευρώπη, οι τρεις Φιλικοί ήταν Έλληνες της διασποράς, ο Υψηλάντης, ο Καποδίστριας. Ακόμα και ο Κολοκοτρώνης, εάν δεν ερχόταν σε επαφή με τον έξω κόσμο στη Ζάκυνθο στην οποία κατέφυγε κυνηγημένος όπου και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, δε θα του περνούσε από το μυαλό μια Επανάσταση πανελλήνιου χαρακτήρα. Φυσικά, δεν απαξιώνω τον αγώνα, το αίμα τις θυσίες και τα ανείπωτα βάσανα των αγωνιστών του ’21 για την ελευθερία του Γένους αλλά χωρίς τους προαναφερθέντες πρωτεργάτες που μεταλαμπάδευσαν τις ιδέες του Διαφωτισμού, η Επανάσταση δε θα είχε ξεκινήσει.

Τι μπορούμε όμως να κάνουμε τώρα; Τι είναι αυτό μπορούμε να «πουλήσουμε» και δεν το έχουν οι άλλοι ή δεν μπορούν να το παράξουν μαζικά και σε καλύτερη τιμή;

Δύο πράγματα: Περιβάλλον και Πολιτισμό πρωτευόντως, επιλεγμένα γεωργικά προϊόντα δευτερευόντως.

Είκοσι μόλις χιλιόμετρα από το σημείο όπου βρίσκομαι βρίσκεται ένας τόπος παγκόσμιου ενδιαφέροντος και αξίας. Εκεί, δύο χιλιάδες χρόνια πριν, στη μάχη των Φιλίππων, καταλύθηκε η Ρωμαϊκή Δημοκρατία από τον Οκταβιανό και τον Μάρκο Αντώνιο που νικώντας τους Βρούτο και Κάσσιο, άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας. Δε θα ξεχάσω τον Ιταλό φίλο της μεγάλης κόρης μου, υποψήφιο διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Μπολόνια, με τι δέος αντίκριζε τους γύρω λόφους, τη συγκίνησή του που πατούσε στα ίδια χώματα με τους πρωταγωνιστές της μάχης λέγοντάς μου πως ποτέ δε θα φανταζόταν πως θα έβλεπε από κοντά τα μέρη για τα οποία είχε διαβάσει σαν μαθητής. Πανάθεμά με, από τα 60.000.000 Ιταλών, το ένα χιλιοστό να επισκεπτόταν την περιοχή, θα είχαμε ανοίξει πολλές θέσεις εργασίας.

Ελάχιστα παραπέρα, στη Λυδία, υπάρχει άλλο ένα σημείο πάλι παγκόσμιου ενδιαφέροντος: Το μέρος όπου βαφτίστηκε ο πρώτος Ευρωπαίος Χριστιανός – και μάλιστα γυναίκα. Δε θα μπορούσε να γίνει τόπος παγκόσμιου προσκυνήματος; Ξέρετε πόσοι τρελαμένοι Αμερικανοί – λευκοί - αναβαπτισμένοι – πλούσιοι – Χριστιανοί υπάρχουν;

Αυτά δε θα μπορούσαμε να τα «πουλήσουμε»; Μόνο αυτά; Δε θα μπορούσαμε να κάνουμε τον Μαραθώνα εκεί όπου ακούστηκε το «Birth Cry» της Ευρώπης (τον όρο τον άκουσα από καθηγητή του Princeton) τόπο παγκόσμιων συνεδρίων; Ο κατάλογος και οι δυνατότητες είναι ανεξάντλητες.

Αλλά όταν έχεις ανεκδιήγητους υπουργούς πολιτισμού τι περιμένεις; Και μόνο στενά οικονομίστικα να το δει κανείς, «πουλώντας» πολιτισμό και Ιστορία βγάζεις λεφτά. Ξέχωρα το θαυμάσιο κλίμα, το μεσογειακό τοπίο, τα βότανα και τα αρωματικά φυτά, το λάδι που είναι περιζήτητα στα καλά μαγαζιά όλου του κόσμου.

Βρισκόμαστε στην καλύτερη γωνιά της γης. Ευλογημένοι από κλίμα, φύση, περιβάλλον, ιστορία, πολιτισμό. Φανταστείτε μια μεγαλούπολη με θηριώδη πολυκαταστήματα που πουλάνε τα πάντα σε πολλούς και σε χαμηλές τιμές, ανταγωνιζόμενα άγρια μεταξύ τους. Εμείς θα μπορούσαμε να είμαστε ένα μικρό, καλαίσθητο μαγαζάκι που θα έρχονταν λίγοι μυημένοι αλλά εύποροι πελάτες, αγοράζοντας εκλεκτής ποιότητας προϊόντα που δεν μπορούν να τα φέρουν τα μεγάλα πολυκαταστήματα.

Αντί γι αυτό, καταντήσαμε ζήτουλες και περίγελος όλου του κόσμου.

Όσοι υπομονετικοί αναγνώστες φτάσατε ως εδώ κι αναρωτιέστε αν θα κερδίσει τελικά το στοίχημα ο εξωγήινος, μάθετε πως αναρωτιέμαι κι εγώ. Αν η Δύση πάρει ένα τεχνολογικό προβάδισμα αιχμής, αναπτύξει π.χ. εμπορικά την παραγωγή ενέργειας μέσω σύντηξης ή/και αναδυθεί ένας νέος Διαφωτισμός, το στοίχημα θα χαθεί οριστικά για τον μακρινό μας φίλο. Ακόμη κι έτσι όμως, θα μπορούσε να πνίξει τον πόνο του λιαζόμενος στις παραλίες μας. Αν τελικά το κερδίσει, πάλι εδώ θα μπορούσε να ξοδέψει τα κέρδη του – θα τον κεράσουμε κι ένα ουζάκι.

Αν είμαστε κι εμείς εδώ…